DENÄ°Z TARÄ°HÄ° ARŞİVÄ°NÄ°N TARÄ°HÇESÄ°

 Deniz Tarihi ArÅŸivi KasımpaÅŸa’da:

      Bahriye Nazırlığı’na (KuruluÅŸu 1867) baÄŸlı Evrak-ı Umumiye MüdürlüÄŸü içerisine “Mahzen-i Evrak MümeyyizliÄŸi” daha bilimsel esaslara dönük olarak alınmış, Tersane'de bulunan evrakları da Bahriye Nazırlığı olarak inÅŸa olunmuÅŸ olan (Bugünkü Kuzey Deniz Saha Komutanlığı) binaya getirilmiÅŸtir. O yıllarda evrakların adedi sınırlı ölçülerdeydi. Çünkü Kaptan-ı Deryalık döneminde Bahriye'ye ait belgeler Tersane-i Amire içerisinde bir bölümde muhafaza edilmekteydi. Fakat 1821 yılındaki büyük KasımpaÅŸa Yangını Tersane'yi de etkilemiÅŸ ve Tersane içersinde bulunan evrak binasındaki çok sayıda belge de bina ile birlikte yanıp kül olmuÅŸtur. Åžu anda Deniz Tarihi ArÅŸivi’nde, bu felaketlerden kurtulabilen belgeler kalmıştır.

 Deniz Tarihi ArÅŸivi Anadolu'da:

      Saltanatın ve Bahriye Nazırlığı’nın laÄŸv edilmesinden sonra arÅŸivin baÄŸlı bulunduÄŸu birim, Ä°stanbul Bahriye Komutanlığı’na baÄŸlı olarak vazife görmüÅŸtür. II. Dünya Savaşı’nın baÅŸlamasının ihtimali belirince, 1939 yılında müzenin objelerinin ve arÅŸiv belgelerinin güvenlik için Anadolu'ya taşınması planlanmıştır. ArÅŸiv belgeleri önce Ä°zmit’in Bahçecik Beldesi’ne daha sonra da Bilecik’in Bozüyük Ä°lçesi’ne nakledilmiÅŸtir. II. Dünya Savaşı’nın bitimi üzerine Deniz Müzesi'nin objeleri ile arÅŸiv belgelerinin Ä°stanbul'a geri getirilmesi hedeflenmiÅŸ ve yeni bir bina  arayışına gidilmiÅŸtir. KasımpaÅŸa bölgesi, yeni bina yeri olarak düÅŸünülmemiÅŸtir.

 Deniz Tarihi ArÅŸivi Dolmabahçe ve Ä°zmit-Konca’da:

   Deniz Müzesi ve arÅŸivinin yeni oluÅŸumu için müdürlüÄŸe Yüzbaşı Haluk ÅžEHSUVAROÄžLU seçilir ve müdür yardımcılığına da Yüzbaşı Bahri NOYAN atanır. Uzun arama ve araÅŸtırmalardan sonra, müze için müsait konumda olarak Dolmabahçe Cami ile müÅŸtemilat binaları seçilmiÅŸtir. Bu yeniden oluÅŸum sırasında, Deniz Tarihi ArÅŸivi’nin II. MeÅŸrutiyet’e (1908 yılına) kadarki bölümü Bozüyük'ten Dolmabahçe Camii’ndeki Deniz Müzesi’ne getirilmiÅŸtir. Ä°stanbul-Dolmabahçe'ye getirilmeyen bir kısım ÅŸahsi dosyaları içeren belgelerle personel künye defterleri de 1950 AÄŸustosu’nda evvela Ä°zmit’teki Üss-ü Bahri Komutanlığı’na, Aralık 1950'de de Ä°zmit-Konca'ya nakledilmiÅŸtir. Ayrıca Ä°talyan, Balkan, I. Dünya Savaşı ve Ä°stiklal Harbi’nde deniz cephesini ilgilendiren harekat evrakı ve gemi seyir jurnalleri de Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın emirleriyle Genelkurmay Harp Tarihi BaÅŸkanlığı ArÅŸivi’ne teslim edilmiÅŸtir.

Deniz Tarihi ArÅŸivi BeÅŸiktaÅŸ ve Ä°zmit-Konca’da

    1956 yılında Dolmabahçe yolunun geniÅŸletilmesi faaliyetleri sırasında müzenin müÅŸtemilatından olan garaj ve kayıkhane binasının, istimlak sahası içinde kalması sebebiyle 15.000 adet arÅŸiv defter/dosyasının da nakline ihtiyaç duyulmuÅŸtur. Bunun üzerine Dolmabahçe Sarayı’nın kuzey kısmında bulunan "Arabacılar Dairesi” ile “at faytonlarının” bulunduÄŸu bölüm, Deniz Müzesi eÅŸyalarına tahsis edilmiÅŸ ve bu baÄŸlamda arÅŸiv belgeleri de bu yeni tahsis edilen yerlere taşınmıştır. ArÅŸiv belgeleri, bu yeni yerinde 1956-1970 arasında konuÅŸlu kalmıştır.

  Deniz Tarihi ArÅŸivi Lalahan'da:

   1970 yılının Temmuz ayına kadar Dolmabahçe Sarayı-Arabacılar Dairesi ve Konca’da bulunan Bahriye Nazırlığı ve Bahriye Vekaleti ArÅŸivi’nin dönemin Deniz Kuvvetleri Komutanının emriyle, 3 AÄŸustos 1970 yılından itibaren Ankara-Lalahan’da Muhabere-Elektronik Tesisler Komutanlığı'nca boÅŸaltılan binalara nakle baÅŸlanmış ve Kasım 1970’te nakil iÅŸleri sonuçlandırılarak, yerleÅŸme çalışmalarına geçilmiÅŸtir. 1971 yılında arÅŸiv bölümü Deniz Müzesi'nden tamamen ayrılarak Ankara-Lalahan'a nakledilmiÅŸ olduÄŸundan orada “Deniz Kuvvetleri Komutanlığı ArÅŸiv MüdürlüÄŸü" olarak faaliyete geçirilmiÅŸtir. Fakat bir süre sonra bazı gerekçeler nedeniyle, Deniz Tarihi ArÅŸivi’nin Lalahan’dan Ä°stanbul’a nakli tekrar gündeme gelmiÅŸtir. Lalahan'da konuÅŸlanmış bulunan Deniz Tarihi ArÅŸiv MüdürlüÄŸü’nün yerleÅŸme, çalışma, geliÅŸme durumlarını incelemek ve gelecekteki faaliyetlerinin bir esasa baÄŸlanması için 25-27 Åžubat 1974 günleri arasında BeÅŸiktaÅŸ'taki Deniz Müzesi MüdürlüÄŸü’nde Kuzey Deniz Saha Komutanlığı, Deniz Müzesi MüdürlüÄŸü ve Deniz Tarihi ArÅŸivi MüdürlüÄŸü personelinin katılımıyla toplantı yapılmıştır.

 Deniz Tarihi ArÅŸivi BeÅŸiktaÅŸ'ta:

    Yapılan toplantı sonucunda, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın 2 Nisan 1974 günlü, Tarihi ArÅŸiv Çalışmaları konulu emri yayımlanmıştır. Bu kapsamda yapılan çalışmalar 1 Haziran 1984 tarihine kadar sürmüÅŸ ve bu tarihte arÅŸivin Osmanlıca bölümünün Ä°stanbul’a taşınması, Tarihi Deniz ArÅŸivi’nin 11 Eylül 1984'den 6 Kasım 1984’te bitecek ÅŸekilde nakil planının hazırlanıp uygulanması emri verilmiÅŸtir. O tarihten günümüze Deniz Tarihi ArÅŸivi BeÅŸiktaÅŸ'ta araÅŸtırmacılara hizmet vermektedir.

  Deniz Tarihi ArÅŸivi Bölümleri :

    Ülkemiz dünya ülkeleri içerisinde arÅŸiv kaynakları açısından en önde gelenler arasındadır. Bu durumu doÄŸrulayan noktalardan birisi de belgelerin sayılarıdır. Fakat tüm bu olumlu koÅŸulların yanında belgelerin maddi emniyetlerinin saÄŸlanması, envanter kayıtlarının temini ve belgelerin kataloglanarak kamuoyuna sunulmalarında bazı yetersizliklerin olduÄŸu da bir baÅŸka gerçektir. Ülkemizde son yıllarda arÅŸivlere önem verilmeye baÅŸlanmış, mikrofilm - dijital ve diÄŸer teknolojik faaliyetlerin geliÅŸimi arÅŸivciliÄŸin de geliÅŸimini hızlandırmıştır. Ülkemizin en önemli arÅŸivlerinden olan Deniz Tarihi ArÅŸivinde 18.yy’dan baÅŸlayarak 1928 yılına kadar geçen süreci kapsayan belgeler bulunmaktadır. Kaba tasnif adı verilen dosya / defterlerin ayırımı sırasında belgeler deÄŸiÅŸik bölümlerde toplanmıştır. Bugün Deniz Tarihi ArÅŸivi, kataloglama açısından yirmi sekiz bölümden oluÅŸmaktadır. Bunlardan yirmi yedi bölümün oluÅŸturulmasındaki metot, geçmiÅŸ yıllarda arÅŸivde yapılan tasnif anlayışı esas alınarak yapılmıştır. Burada tasnif yaparken izlenen yol bahriyenin belirli birimlerini dikkate alma ÅŸeklinde olmuÅŸtur. Fakat 1995'ten sonraki dönemde ayrı ayrı birimlerden oluÅŸan bölüm tasnifinden vazgeçilmiÅŸ ve onun yerine yirmi sekizinci bölüm olarak belirlenen Mülga Bahriye Nazırlığı dikkate alınmaya baÅŸlanmıştır. Buna göre sınıflama ÅŸu ÅŸekildedir;

Mektubi Bölümü

Muhasebe Bölümü

Bahriye Tahsilat Komisyonu Bölümü

Åžura-yı Bahriye Bölümü

Gemiler Bölümü

Erkan-ı Harbiye Bölümü

Tersaneler Bölümü

Limanlar Bölümü

Fabrikalar Bölümü

Müteferrik Bölüm

Sandıklar Bölümü

Komodorluklar Bölümü

Divan-ı Harp Bölümü

Muhakemat Bölümü

Hukuk MüÅŸavirliÄŸi Bölümü

Mektepler Bölümü

Küttab Komisyonu Bölümü

Evrak Bölümü

Umumi Evrak Bölümü

MaÄŸaza ve Ambarlar Bölümü

Heyet-i Sıhhiye Bölümü

Islahat Bölümü

Sicil-i Ahval Bölümü

Yoklama Defterleri Bölümü

Amele Defterleri Bölümü

Künye Defterleri Bölümü

Daireler Bölümü

Mülga Bahriye Nezareti Bölümü

Deniz Tarihi Arşivindeki Belgelerin Kataloglanması:

   Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluÅŸundan sonraki süreçte Deniz Tarihi ArÅŸivindeki defter ve dosyaların incelenmesi ve tasnif iÅŸlemleri sırasında KasımpaÅŸa Divanhane'de emekli deniz subayları görev almışlardır. II. Dünya Savaşı nedeniyle arÅŸiv belgelerinin Anadolu'ya yollanması ve savaÅŸ sonrasında bir kısmının Dolmabahçe Camiinde bulunan Deniz Müzesi’ne bir kısmının da Ä°zmit bölgesine gönderilmesi belgelerin tasnif edilmesini güçleÅŸtirilmiÅŸtir. Ancak bu süreçte kaba tasniflerin adımları da atılmıştır. Daha sonra Deniz Müzesi’nin BeÅŸiktaÅŸ'a nakledilmesi ve arÅŸiv belgelerinden Dolmabahçe'de bulunanların da götürülmesi sonucunda 1960'lı yıllardan itibaren emekli deniz subaylarının da desteÄŸiyle belgelerin ince tasniflerinin yapılması çabasına girilmiÅŸtir. 1987 yılında ise Ä°stanbul BeÅŸiktaÅŸ'taki Deniz Tarihi ArÅŸivi’ne üniversite mezunu memurlar alınmaya baÅŸlanmıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucunda günümüze kadar 10 ciltlik künye katalogu, Mektubi-Åžurayı Bahri-Tersane Bölümlerinin Alfabetik Fihristi ve 14 adet katalog hazırlanmıştır. Kataloglar; Mektubi Bölümü Katalogu, Åžurayı Bahri Bölümü Katalogu, Gemiler, Erkanı Harbiye, Tersaneler, Limanlar, Daireler (I.II,.III,.IV.) Bölümü Katalogu, Komodorluk, Fabrikalar, Divanı Harp, Sandıklar ve Müteferrik Bölümler Katalogu, Islahat, Umumi Evrak, Mektepler, Muhakemat ve Hukuk MüÅŸavirliÄŸi Katalogu, Muhasebe Bölümü Katalogu, Tarihi Deniz ArÅŸivi Belge Katalogu-X-, Tarihi Deniz ArÅŸivi Belge Katalogu-XI, Tarihi Deniz ArÅŸivi Belge Katalogu-XII, Tarihi Deniz ArÅŸivi Belge Katalogu-XIII, Tarihi Deniz ArÅŸivi Belge Katalogu-XIV, Tarihi Deniz ArÅŸivi Belge Katalogu-XV’ten oluÅŸmaktadır. Halen "Mülga Bahriye Nezareti Bölümü"nün tasnif iÅŸlemleri devam etmektedir.